252. rocznica powołania Komisji Edukacji Narodowej

Komisja Edukacji Narodowej, a właściwie Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca – centralny organ władzy oświatowej w Polsce, zależny od króla i Sejmu, powołany w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Komisja Edukacji Narodowej była pierwszą europejską instytucję państwową mającą władzę oświatową analogiczną do dzisiejszego ministerstwa edukacji narodowej. Zadanie jakie postawiono nowo powstałej komisji to przejecie szkół prowadzonych przez jezuitów oraz opracowanie zasad programowych nowego systemu szkolnego w Rzeczypospolitej celem wykształcenia pokolenia Polaków świadomych swych obowiązków obywatelskich, wyposażonych w wiedzę użyteczną, opartą na ówczesnych zdobyczach nauki.

Pierwszy raz w dziejach nie tylko Rzeczypospolitej, lecz również całej Europy, stworzono jednolity system kształcenia na trzech poziomach. podstawowym gdzie funkcjonowały szkoły parafialne, średnim czyli szkoły wojewódzkie, natomiast poziom wyższy reprezentowały uniwersytety w Krakowie i w Wilnie.

Wprowadzając nową reformę szkolnictwa opracowano nowe programy nauczania oraz podręczniki w języku polskim. W tym celu powołano do życia Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.

Reformy prowadzono na wszystkich szczeblach nauczania, jednak szczególnie intensywnie zajmowano się obydwoma uniwersytetami Krakowie i w Wilnie. Obydwu uniwersytetom, zwanym Szkołą Główną Koronną i Szkołą Główną Litewską, powierzono funkcje kontrolne w stosunku do szkół niższych szczebli w Koronie i na Litwie.

Komisja funkcjonowała bez większych przeszkód aż do 1793 r. Konfederacja Targowicka zamierzająca zniszczyć ustrój polityczny wprowadzony w Rzeczypospolitej po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, nie zdecydowała się na jej likwidację KEN.

KEN przyczyniły się do wychowania wielkiej liczby nowocześnie jak na owe czasy wykształconych Polaków.

Najbardziej zasłużonymi, oficjalnymi członkami byli posłowie wywodzący się z magnackich rodzin i rodzin powiązanych z tzw. Familią, m.in.: Adam Kazimierz Czartoryski, Joachim Litawor Chreptowicz, Ignacy Potocki i Andrzej Zamoyski. Ponadto w pierwszym składzie Komisji byli biskup płocki Michał Poniatowski oraz August Sułkowski i Antoni Józef Poniński.

Jednak od samego początku faktycznymi pracownikami Komisji była grupa uczonych i artystów skupiona wokół Hugona Kołłątaja, który nadawał cały czas ogólny kierunek jej działaniom.

Dziś obchodzimy Dzień Edukacji Narodowej – polskie święto oświaty i szkolnictwa wyższego ustanowione w 1972 roku, upamiętniające rocznicę powstania w 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej.